Forum ARCUS - łucznictwo i rzemiosło tradycyjne

Władysław IV Waza - Tytuł królewski
Vladislaus Quartus Dei gratia rex Poloniae, magnus dux Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Livoniaeque, Smolenscie, Severiae, Czernichoviaeque necnon Suecorum, Gothorum Vandalorumque haereditarius rex, electus magnus dux Moschoviae.

Władysław IV, z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, inflancki, smoleński, siewierski i czernihowski, a także dziedziczny król Szwecji, Gotów i Wandalów, wybrany Carem Rosji.



Władyslaw IV pod Smoleńskiem 1893 rok. Szkic. Deska, 45 x 73. Nie sygn. Był własnością rodziny Matejki jeszcze w 1893. Co najmniej od 1897 w posiadaniu hr. Branickich w Wilanowie. Zaginiony w czasie II wojny światowej.


W 1633 wojska polskie pod dowództwem nowo obranego króla Władysława IV przybyły na odsiecz Smoleńska (zdobytego uprzednio przez Polaków w 1611), od dziesięciu miesięcy obleganego przez wojska moskiewskie. Kampania została zakończona podpisaniem pokoju w Polanowie w 1634.Pośrodku obrazu, na tle pejzażu zimowego, król na siwym koniu przyjmuje poddanie się wodzów moskiewskich: Prezorowa, Izmaiłów, Michała Szeina i Niemca Lehla, oraz składanie chorągwi. Za królem, na koniach, hetman wielki litewski Krzysztof Radziwiłł, wojewoda smoleński Aleksander Gosiewski, Aleksander Kazanowski (późniejszy wojewoda bracławski), brat króla Jan Kazimierz i kanclerz wielki koronny Jakub Zadzik. Na pierwszym planie z lewej strony oparty o armatę Krzysztof Arciszewski ogląda plany oblężenia Smoleńska. Wokoło tłum rycerstwa polskiego, przeważnie husarii, z lasem sztandarów na tle nieba. W głębi z prawej widok Smoleńska. (http://wszystkoomatejce.cba.pl)


Jan III Sobieski - Tytuł królewski
Z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, inflancki, smoleński, siewierski i czernihowski



Prawnuk zdobywcy Moskwy hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego, przez Turków zwany Lwem Lechistanu, Obrońca Wiary - tytuł nadany przez papieża Innocentego XI

Jan III Sobieski wręcza kanonikowi Denhoffowi list do papieża z wiadomością o zwycięstwie nad Turkami pod Wiedniem w r. 1683 (szkic) 1880. Olej na płótnie. 58 x 100 cm. Dom Jana Matejki w Krakowie.


Treść tego listu do papieża: "Venimus, vidimus et Deus vicit - Przybyliśmy, zobaczyliśmy i Bóg zwyciężył"
Drugi list Sobieskiego tym razem do Marysieńki, początek: "Bóg i Pan nasz na wieki błogosławiony dał zwycięstwo i sławę narodowi naszemu, o jakiej wieki przeszłe nigdy nie słyszały." Oraz: „Co zaś za delicje miał (Wielki Wezyr) przy swych namiotach, wypisać niepodobna. Miał łaźnie, miał ogródek i fontanny, króliki, koty; i nawet papuga była, ale że latała, nie mogliśmy jej pojmać”

Odsiecz króla Jana Sobieskiego pod Wiedniem; 1879 rok. Szkic podkończony. Płótno (lub deska), 59 x 104. Zaginiony.


Obraz przedstawia natarcie husarii pędzącej na obóz turecki. Prowadzi ja sam król, umiesczony centralnie, na siwym (lub cisawym) koniu; w prawej dloni szabla, zmiótł własnie głowę chorążego, w lewej – wyrwany z ręki zielony sztandar proroka. Z prawej strony pod baldachimem, wśród kłębiących się w popłochu postaci i koni, Kara Mustafa i chan z otoczeniem zmierzają do ucieczki. Nieco głębiej namioty tureckie i po środku w tle zarys Wiednia z wieżą katedry św. Szczepana. Po stronie chrześcijan, z lewej u góry, ognisty krzyż, z prawej – nad obozem tureckim – złowiescze ptaki. Według zapisu na przedwojennej karcie inwentarzowej Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu, obraz był utrzymany w mocnych ciepłych barwach, a strój króla w kolorze niebieskim. Biorąc pod uwagę rok powstania tego szkicowego obrazu, zbieżny z datami dwóch zachowanych szkiców olejnych związanych z bitwą wiedeńską wg których powstał obraz znajdujacy sie w Muzeum Watykańskim, można przypuszczać iż była to próba innej malarskiej wizji wielkiego zwycięstwa. Ostatecznie nie sama bitwa, lecz chwila po niej zrealizowana została w wielkim płótnie, namalowanym na rocznicę wydarzenia.
(http://wszystkoojaniematejce.blogspot.com)

Na pierwszym planie łucznik.


Sobieski zdobywa chorągiew 1880. Akwarela na papierze. 47,5 x 36,5 cm. Własność prywatna. Szkic podkończony. Płótno (lub deska), 59 x 104. Sygn. z prawej u dołu: Jan Matejko 1879.


Z innych ciekawostek łuczniczych. Po klęsce oblęzenia Wiednia, dowodzący inwazją wezyr Kara Mustafa czyli Mustafa Czarny stracił życie prawdopodobnie uduszony przez Osmanów jedwabną, zieloną cięciwą, oraz także prawdopodobnie stracił również głowę, którą odwieziono sułtanowi Mehmedowi IV na srebrnej tacy. Głowę pochowano w Belgradzie, ale potem w dziwnych okolicznościach pojawiła się w Austri gdzie byłe eksponowana do 1983 roku i pochowana w 2006 r, w tajemnicy. Zachodziła obawa, że stanie się relikwią dla terrorystów i wrorem do naśladowania. (Jedź do Europy, Mustafa już tam jest ) Wszystko to oczywiście tylko ponoć, bo zarówno Austria jak i Turcja twierdzą iż mają tą czaszkę a wyniki nowszych badań austriackich pozostają utajnione.


Na pamiątkę tej wiktorii jeden z gwiazdozbiorów został nazwany przez odkrywcę Jana Heweliusza "Tarczą Sobieskiego"


Gwiazdozbiory jak widać są bardzo łucznicze.


Sobieski pod Wiedniem. 1883. Olej na płótnie. 458 x 894 cm. Muzeum Watykańskie w Rzymie.


Jako dar narodu polskiego (a nie jako prywatny dar Matejki) obraz ten został podarowany papieżowi Leonowi XIII. Obraz znajduje się w Muzeach Watykańskich w Sali Sobieskiego. W muzeach tych i Kaplicy Sykstyńskiej znajdują się też dzieła Caravaggio, Bellini, Giotto, Leonardo da Vinci, Domenichino, Guido Reni, czy Rafaela Santi, Michelangelo, Perugino, Botticelli, rzeźby antyczne czy arrasy oraz wiele innych.

Inne hołdy Matejki.

Hołd pruski. 1882. Olej na płótnie. 388 x 785 cm. Muzeum Narodowe w Krakowie - Sukiennice.


Hołd Bohdana Chmielnickiego pod Zborowem. 1859. Akwarela na papierze. 31,5 x 23 cm. Lwowska Galeria Obrazów.


No i po obejrzeniu powyższych występuje zagwozdka. Bo czy te obrazy są lepsze czy też gorsze od Hołdu ruskiego? To pytanie retoryczne, pozostanie prawdopodobnie bez odpowiedzi. Ale skoro tak to może i "Hołdu pruskiego" też nie należy udostępniać publiczności ?




Wyrok na Matejkę. 1867. Olej na tekturze. 55,7 x 45,7 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa.


Na pierwszym planie, na ganku Sukiennic, stoi burmistrz z berłem i rajcy krakowscy w bogatych renesansowych strojach. Pierwszy z lewej, z dokumentu opatrzonego pieczęcią, odczytuje wyrok: Jan Matejko winien śmierci r.p. 1867. W głębi pod pręgierzem, według zwyczaju średniowiecznego, stoi skazaniec (Matejko) ubrany w śmiertelną koszulę, obok niego kat. W tle zarysy renesansowych kamienic Rynku. Skazaniec ma rysy twarzy i niepozorną postać Matejki; czytający wyrok określany jest jako hr. Stanisław Tarnowski lub Władysław Łuszczkiewicz. Obraz jest ironiczną nie pozbawioną szyderstwa odpowiedzią artysty na częste, wypowiadane w ostrej formie zarzuty, a nawet paszkwile pod jego adresem, będące reakcją na wystawienie "Rejtana”.


Hołd ruski nie jest pierwszym obrazem historycznym młodego Matejki, lata życia 1832 - 1893. Wcześniejszym o 3 lata obrazem jest obraz: "Konarski torturowany w celi więziennej" - akwarela na papierze z 1850 roku. Zatem w chwili namalowania "Konarskiego" Matejko miał około 11-12 lat, gdy malował pierwszy Hołd ruski miał lat 14-15 i to jest ten niewystawiany we Wrocławiu. Drugi "Hołd" - szkic namalował (lub jeszcze nie dokończył?) w roku 1892 a więc w wieku 60 lat, tj. na rok przed swoją śmiercią. Wcześniejszy jest też obraz "Martwa natura - owoce", olej na kartonie 1852. Natomiast w roku 1853 oprócz swojego pierwszego z hołdów namalował "Portret Franciszka Matejki z trojgiem dzieci". Olej na płótnie.

Dla dokładnego uściślenia, są 2 tak zwane "Hołdy ruskie" Matejki, pierwszy z roku 1953 "Carowie Szujscy wprowadzeni przez Żółkiewskiego na sejm warszawski przed Zygmunta III w roku 1611", drugi z roku 1892 "Carowie Szujscy na sejmie warszawskim". (Oba hołdy oraz Batory pod Pskowem są zamieszczone w tym temacie, w postach z 2013 roku) Drugi obraz (zwany też szkicem do niedokończonego wobec śmierci artysty obrazu, 1892 r.) jest eksponowany w Krakowie. Natomiast obraz pierwszy, wcześniejszy (olej na płótnie, 1953 r.) nie jest eksponowany we Wrocławiu, ponieważ zdaniem tamtejszej dyrekcji, na to nie zasługuje wobec jego niskiej wartości artystycznej oraz dlatego, iż jeszcze wtedy mistrz Matejko był uczniem i obraz ten nie zapowiada Jego przyszłego talentu artystycznego. Nadmienię iż sytuacja ta ma miejsce po 164 latach od namalowania tegoż obrazu i po 124 latach od śmierci artysty!

Czy to jest wiedza ekspercka, cenzura czy też jeszcze jakieś inne powody, tego nie wiem więc zostawiam każdemu do samodzielnej oceny. Do przemyślenia pozostawiam również fakt, że to naród jest właścicielem tak obrazu jak i całego muzeum. Kto ma zatem prawo oceniać wartość dzieła i decydować o jego eksponowaniu bądź nie eksponowaniu?

Autoportret. 1887. Olej, deska mahoniowa, tondo. 24 x 23,7 cm. Muzeum Narodowe, Kraków - Dom Jana Matejki.

Wizerunek w wieku 55 lat

Autoportret. 1892. Olej na płótnie. 160 x 110 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa.

Wizerunek na rok przed śmiercią, w wieku 60 lat


"…Większą zasługą jest pracować wytrwale wśród ciosów i cierpień, bo nie wiemy, co nas w naszym narodzie czeka (…) Co robię, robię z większego namysłu i z wiary, a choć spodziewać się mogę różnych gorszych i cięższych dla mnie następstw, nie zmienię jednak postępowania mojego.
Uczucia, które mną kierują do czynów, nie są niczym na ziemi wynagrodzone; chcę działać dla wyższej idei i działać będę." Jan Matejko

Więcej informacji o kontekście historycznym Hołdu Szujskich, innych autorach portretujących to wydarzenie oraz o dalszym rozwoju sprawy ekspozycji na forum kuszniczym http://kusznictwo.org/forum/viewtopic.php?f=28&t=1764

Źródła - zdjęcia, datowanie i opisy niektórych zobrazowanych sytuacji zaczerpnąłem głownie ze stron:
https://www.pinakoteka.zascianek.pl
http://wszystkoomatejce.cba.pl